سازمان های بین الملل
سازمان های بین الملل
ویژگیهای سازمان های بین المللی
1- اجتماع دولت ها
2- تصویب سند های تاسیسی
3- اهداف مشترک
4- داشتن ارکان و کار گزاران خاص
5- فعالیت مداوم و مستمر
اهداف سازمان های بین المللی
1- اهداف عام
2- اهداف خاص الف: نظامی – ناتو
ب : اقتصادی – اکو
ج : فرهنگی – یونسکو
د : سیاسی – جنبش عدم تعهد
حداقل ارکان سازمان های بین المللی
1- دبیر خانه ( دار الانشاء)
2- مجمع عمومی
سه نقطه بر پیدایش سازمان های بین المللی تاثیر گذاشته است
1- کنسرت اروپا میان چهار کشور روسیه ، پروس، اتریش، انگلستان
2- کنفرانس صلح لاهه پایه گزار مجمع عمومی سازمان ملل متحد شد
3- اتحادیه بین المللی ریشه ایست برای دبیر خانه ملل متحد
تعریف سازمان های بین المللی
سازمان های بین المللی عبارت از اجتماعی از دولت ها است که یک سند تاسیس را امضاء نموده و اهداف مشترک را در چارچوب ارکان و کار گزاریهای خاص بر اساس فعالیت های مداوم و مستمر پیگیری میکند.
1- اجتماع دولت ها
تشکیل دهنده سازمان های بین المللی دولت ها میباشد. دولت ها با اعزام نمایندگان خود از منافع خود در سازمان های بین المللی دفاع مینمایند. اما برخی از سازمان های بین المللی وجود دارد که غیر از دولت نیز در آن عضویت دارد مانند سازمان بین المللی کار که به غیر از نمایندگان دولت ها از نمایندگان اتحادیه های کارگری و کارفرمایی در آن عضویت دارد.
2- تصویب سند تاسیس
سند تاسیس معاهده ، پروتکل و در واقع قراردادی است که کشور ها با امضای آن سازمان های بین المللی را به وجود می آورد. لازمه تشکیل سازمان های بین المللی علاوه بر اجتماع دولت ها تصویب سند تاسیس میباشد. هرگونه تجمع دولت ها بدون تصویب سند تاسیس نمیتواند باعث تشکیل سازمان های بین المللی شود. تصویب سند تاسیس باعث اعلام موجودیت سازمان های بین المللی میشود.
3- اهداف مشترک
اهداف مشترک سازمان های بین المللی دامنه فعالیت سازمان های بین المللی را مشخص میکند. سازمان های بین المللی را بر اساس اهدافی که دنبال میکنند میتوان به دو دسته تقسیم کرد.
الف : سازمان های بین المللی با اهداف عام مانند سازمان ملل متحد
ب : سازمان های بین المللی با اهداف خاص مانند ناتو برای اهداف نظامی ، اکو با اهداف اقتصادی ، یونسکو دارای اهدف فرهنگی و جنبش عدم تعهد که اهداف سیاسی دارد.
4- داشتن ارکان و کارگزاری های خاص
در حقیقت ابزار های سازمان های بین المللی بستگی به نوع سازمان های بین المللی دارد. اما هر سازمان بین المللی با هر هدف و ترکیبی که باشد باید حداقل دو رکن داشته باشد
الف: دبیر خانه برای هماهنگ کردن فعالیت های دولت های عضو، ثبت مکاتبات و تبادلات مراسلات
ب : مجمع عمومی یا شورایی برای تجمع و گرهمایی دولت های عضو.
5- فعالیت مداوم ومستمر
تلاش دایمی و مستمر پشتوانه اساسی تحقق اهداف سازمان های بین المللی میباشد. از آنجاییکه سازمان های بین المللی درگیر مسایل عام و فراگیر جهانی میباشد. مدت زمان مشخصی را برای فعالیت خود مشخص نمیکند. بعنوان مثال سازمان ملل متحد که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین المللی را دارد نمیتواند تحقق این اهداف را در قالب زمان پیش بینی نماید.
ریشه های تاریخی سازمان های بین المللی
در قرن نزدهم سه جریان تاریخی بر سیر تحول سازمان های بین المللی تاثیر گذار بوده است که عبارتند از:
1- کنسرت اروپا : پس از شکست ناپلئون در نبرد واترلو در خصوص تصمیم گیری برای تقسیم متصرفات اروپایی ناپلئون کنگره وین (1814-1815) نتیجه کنگره وین نظام موازنه قوا در قرن نزدهم بود.تدبیر کشورهای قدرتمند اروپایی برای تطبیق نظام موازنه قوا در قرن 19 میلادی کنسرت بود. کنسرت اروپا پیمام فی مابین کشور های روسیه، اتریش، پروس و انگلستان بود. مهم ترین ویژگی کنسرت اروپا این بود که باشگاه انحصاری قدرت های بزرگ بود. از سوی دیگر این کشور ها برای نخستین بار از عنوان قدرت های بزرگ برای خود استفاده نمودند. این بدان معنی بود که این کشور هاحقوق و امتیازات بیشتر برای خود قایل بودند. سیستم کنسرت اروپا که بر اساس برتری کشورهای قدرت مند استوار بود بعد ها به عنوان مدل برای رکن اجرایی سازمان های بین المللی به خصوص شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد استفاده قرار گرفت. بنا براین ریشه تاریخی شورای امنیت به کنسرت اروپا برمیگردد.
2- کنفرانس صلح لاهه: برای ایجاد یک سازمان قضایی بین المللی یک سری کنفرانس هایی در سالهای (1899-1909) در لاهه برگزار شد. بر خلاف کنسرت اروپا که مجمعی از قدرت هی بزرگ بود در کنفرانس های لاهه کشور ها براساس حق برابر حاکمیت، حق شرکت در کنفرانس های صلح لاهه را داشتند. بنابراین مشارکت در کنفرانس لاهه منحصر به کشور های اروپایی نبود. کنفرانس های صلح لاهه بدل و الگویی برای رکن عمومی سازمان های بین المللی یعنی مجمع عمومی شد. بنا بر این ریشه تاریخ مجمع عمومی به کنفرانس های لاهه باز میگردد.
3- سومین جریانی که بر سیر تاریخی سازمان های بین المللی تاثیر گذار بوده است اتحادیه های عمومی میباشد. برخلاف سیستم کنسرت اروپا و کنفرانس های صلح لاهه که با مسایل امنیتی – سیاسی سرو کار داشت اتحادیه های بین المللی بازتاب پیشرفت صنعتی و فنی اروپا در قرن نزدهم بود. این اتحادیه ها را میتوان به دو دسته تقسیم کرد
الف : اتحادیه های خصوصی بین المللی
ب : اتحادیه های دولتی بین المللی
اتحادیه های خصوصی بین المللی
متشکل از افراد و شرکت های خصوصی بود. مثل کمیته بین المللی صلیب سرخ (18639) اتحادیه بین المجالس (1899).
اتحادیه های بین المللی دولتی
متشکل از افراد و شرکت های دولتی بود. مانند اتحادیه تلگراف بین المللی (1805) اتحادیه پستی بین المللی (1874). ویژگی که این اتحادیه های بین المللی داشتند یک دفتر دایمی بود که کار آن انجام مکاتبات ، تحقیقات و انتشار اسناد و مدارک بود. این دفاتر بعد ها مدل برای دبیر خانه سازمان های بین المللی شد.
شخصیت حقوقی و صلاحیت سازمان های بین المللی
- مقدمه
- مفهوم شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی
- مفهوم صلاحیت سازمان های بین المللی
مفهوم شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی :
شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی به این معنی است که سازمان های بین المللی داری استقلال بوده و زیر نفوذ دولت میزبان نباشد. به عبارت بهتر شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی به این معنی است که سازمان های بین المللی به منظور انجام وظایف خود از اهلیت طرح اقامه دعوی و انعقاد قرارداد برخوردار میباشد. هم چنین از صلاحیت های دولت میزبان در امان باشد. در خصوص شناسایی شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی معاهده رسمی وجود ندارد، از لحاظ حقوقی سازمان های بین المللی به ماده (104) منشور سازمان ملل متحد استناد میشود. ماده 104 میگوید: سازمان ملل متحد در خاک هر یک از اعضای خود از شایستگی حقوقی برخوردار میباشد.
آثار کسب شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی
1- استقلال حقوقی سازمان های بین المللی به این معنی که : سازمان های بین المللی در مقابل اقدامات خود مسئول میشود و چنانچه خسارت به افراد و سازمان های بین المللی وارد سازد مسئولیت آن به عهده سازمان بین المللی میباشد نه دولت های عضو.
2- استقلال مالی سازمان های بین المللی: با پذیرشخصیت حقوقی سازمان های بین المللی، سازمان های بین المللی داری یعنی صاحب اموال و دارایی میشود که این اموال به خود سازمان های بین المللی تعلق دارد نه دولت های عضو.
3- استقلال در تصمیم گیری با پذیرش شخصیت حقوقی سازمان های بین المللی. سازمان های بین المللی داری استقلال در تصمیم گیری میشود. بدین معنی که سازمان های بین المللی تصمیمات را اتخاذ میکند که مسئولیت آن بر عهده خود سازمان است نه دولت های عضو.
صلاحیت های سازمان های بین المللی
- نظریه صلاحیت تصریح شده ( در اساسنامه ذکر شده)
- نظریه صلاحیت ضمنی ( در اساسنامه ذکر نشده)
راههای تشخیص صلاحیت ضمنی
1- استخراج صلاحیت سازمان های بین المللی بر اساس چارچوب تخصصی سازمان ها
2- استخراج صلاحیت سازمان های بین المللی بر اساس عملکرد و رویه سازمان ها
3- استخراج صلاحیت سازمان های بین المللی براساس اهداف سازمان ها
تعریف صلاحیت سازمان های بین المللی
صلاحیت سازمان های بین المللی عبارت از اختیاراتی است که به سازمان های بین المللی داده میشود تا بر اساس این اختیارات به اهداف و مقاصد خود برسند.
در خصوص صلاحیت سازمان های بین المللی این سئوال مطرح میشود که چگونه می توان صلاحیت سازمان های بین المللی را مشخص نمود؟
در خصوص چگونگی مشخص نمودن صلاحیت سازمان های بین المللی دو نظریه مطرح است
اول: نظریه صلاحیت تصریح شده
دوم: نظریه صلاحیت ضمنی
به موجب نظریه صلاحیت تصریح شده ، سازمان های بین المللی تنها در حدود اختیارات و وظایفی که بصورت مشخص و صراحتا در اساسنامه سازمان های بین المللی ذکر شده است صلاحیت دارند. به عبارت بهتر برای استخراج صلاحیت سازمان های بین المللی باید به تفسیر مواد و اصول اساسنامه سازمان های بین المللی پرداخت. به عنوان مثال برای تعیین صلاحیت سازمان اکو بر طبق این نظریه باید به اصول مندرج در اساسنامه سازمان اکو توجه داشت.
به موجب نظریه صلاحیت ضمنی ، صلاحیت سازمان های بین المللی فقط به محدود به موارد پیش بینی شده در اساسنامه سازمان های بین المللی نمی باشد بلکه هر سازمان بین المللی تا آنجا که برای رسیدن به اهداف و مقاصد خود ضرورت دارد صلاحیت دارد حتی اگر این موارد در اساسنامه سازمان های بین المللی ذکر نشده باشد.
سئوال این است که چگونه میتوان صلاحیت ضمنی سازمان های بین المللی را استخراج نمود؟
صلاحیت ضمنی سازمان های بین المللی را میتوان به شیوه های زیر استخراج نمود:
1- استخراج صلاحیت فنی سازمان های بین المللی بر اساس چارچوب تخصصی آن. هر سازمان بین المللی در یک چارچوب تخصصی ( سیاسی ، اقتصادی، فنی، فرهنگی یا همه موارد) فعالیت میکند که بر اساس این چارچوب تخصصی میتوان صلاحیت ضمنی آن را مشخص نمود. به عنوان مثال برای سازمان یونسکو که در چارچوب فرهنگی فعالیت دارد نمی توان صلاحیت های سیاسی یا نظامی در نظر گرفت.
2- استخراج صلاحیت ضمنی سازمان های بین المللی بر اساس رویه و عملکرد سازمان های بین المللی. به این معنی که چنانچه یک سازمان بین المللی برای مدت زمان طولانی اقداماتی را انجام داده باشد که در اساسناه آن سازمان بین المللی ذکر نشده باشد و همچنین هیچگونه اعتراض و انتقادی از جانب دولت ها نسبت به آن اقدام صورت نگرفته باشد، آن اقدام جزء صلاحیت سازمانهای بین المللی است.
3- استخراج صلاحیت ضمنی سازمان های بین المللی براساس اهداف آن: هر سازمان بین المللی داری اهدافی میباشد که براساس این اهداف میتوان صلاحیت ضمنی سازمانهای بین المللی را مشخص کرد. اگرچه این صلاحیت در اساسنامه سازمان های بین المللی ذکر نشده باشد.
مزایا و مصونیت های سازمان های بین المللی
- تعریف مزایا و مصونیت ها
- زمینه های تاریخی پیدایش مزایا و مصونیت های سازمان های بین الملی
- هدف از اعطای مزایا و مصونیت ها به سازمان های بین المللی
- اقسام مزایا و مصونیت های سازمان های بین المللی
تعریف مزایا و مصونیت ها
مصونیت عبارت است از حقی که به موجب قانون دارندگان آن نسبت به کلیه اعمالی که در راستای وظایف خود انجام میدهند از تعقیب قضایی در امان باشند. منظور از مزایا اعطای امتیازاتی به سازمان های بین المللی است که سایر مردم حق استفاده از آن را ندارند. به عبارت بهتر میتوان گفت که مصونیت به معنای عدم امکان حضور سازمان های بین المللی در محاکم قضایی کشور میزبان است و مزایا به معنای معافیت از قوانین مالیاتی کشور میزبان میباشد.
زمینه های تاریخی پیدایش مزایا و مصونیت های سازمان های بین المللی
تا قبل از سال 1945 مزایا و مصونیت های سازمان های بین المللی بر اساس مزایا و مصونیت های دیپلماتیک شناسایی شده برای سفرا و نمایندگان سیاسی کشور ها بود. مفهوم مزایا و مصونیت های مخصوص سازمان های بین المللی برای نخستین بار در کنفرانس سانفرانسیسکو در سال 1945 مطرح شد. کنفرانس سانفرانسیسکو باعث تشکیل سازمان ملل متحد شد. در سال 1946 مجمع عمومی سازمان ملل متحد کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل متحد را مامور تدوین مقرراتی راجع به مزایا و مصونیت های سازمان ملل متحد نمود. کمیسیون مذکور در همین سال کنوانسیون مزایا و مصونیت های سازمان ملل متحد را تدوین و به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رساند.
این کنوانسیون تا سال 1960 تنظیم کننده روابط سازمان های بین المللی و دولت های میزبان بود. در دهه 1960 کمیسیون حقوق بین المللی برای تنظیم بهتر رابطه سازمان های بین المللی و دولت ها کنوانسیون دیگری را تحت عنوان کنوانسیون مزایا و مصونیت های نمایندگان دولت نزد سازمان های بین المللی تدوین و به تصویب مجمع عمومی رساند.
بنا براین از لحاظ حقوقی در خصوص مزایا و مصئونیت های سازمان های بین المللی در کنوانسیون مزایا و مصونیت های سازمان ملل متحد 1946 و کنوانسیون مزایا و مصونیت های نمایندگان دولت ها نزد سازمان های بین المللی 1966 تنظیم کننده ارتباط بین دولت ها و سازمان های بین المللی بوده است.
(قرار داد مقر عبارت است از قرارداد بین کشور های میزبان و سازمانهای بین المللی )
هدف از اعطای مزایا و مصونیت ها به سازمان های بین المللی
اعطای مزایا و مصونیت ها به سازمان های بین المللی بخاطر جلوگیری از مداخله کشور میزبان در سازمان های بین المللی است. به عبارت بهتر برای جلوگیری از مداخله دولت ها در امور سازمان های بین المللی، سازمان های بین المللی از قوانین مالیاتی کشور میزبان معاف شده و هم چنین از مصونیت برخوردار میباشد. نکته مهم این است که اعطای مزایا و مصونیت ها به سازمان های بین المللی به معنی اینکه سازمان بین المللی مافوق قوانین داخلی کشور میزبان است نمی باشد بلکه رعایت قوانین داخلی کشور میزبان براین سازمان بین المللی لازم است ولی قابل اجرا نمی باشد.
اقسام مصونیت ها و مزایای سازمانهای بین المللی
الف : اقسام مصونیت های سازمان های بین المللی
1- مصونیت قضایی
2- مصونیت اماکن متعلق به سازمان های بین المللی
3- مصونیت اسناد بایگانی
4- مصونیت از تعرض
ب : اقسام مزایای سازمان های بین المللی
1- معافیت از عوارض مالیاتی
2- معافیت از خدمات شخصی
3- معافیت از عوارض گمرکی
1- مصونیت قضایی
منظور از این مصونیت این است که نمی توان کارمندان سازمانهای بین المللی را مورد تعقیب جزایی و قانونی قرارداد. این مصونیت قضایی شامل مصونیت از ادای شهادت ، مصونیت از اقدامات اجرایی و هم چنین مصونیت کیفری میباشد. چنانچه سازمان های بین المللی از مصونیت قضایی خود سوء استفاده نمایند. یعنی خساراتی را که به دولت میزبان وارد نماید. دولت میزبان میتواند از کار مندان سازمان های بین المللی سلب مصونیت نمود بنابراین کارمندان مذکور باید خاک کشور میزبان را ترک نماید.
2- مصونیت اماکن متعلق به سازمان های بین المللی
مصونیت اماکن سازمان های بین المللی به این معنی است که مامورین نظامی کشور میزبان حق ورود به اماکن متعلق به سازمان ها را ندارند به عنوان مثال : کنوانسیون مزایا و مصونیت های سازمان ملل متحد در سال 1946 پیش بینی میکند که محدوده اماکن متعلق به سازمان ملل متحد از تعرض نیروهای نظامی کشور امریکا در امان است و نیروهای نظامی امریکا حق ورود به سازمان ملل را ندارد. مگر با اجازه دبیرکل سازمان ملل متحد.
3- مصونیت اسناد و بایگانی
مصونیت اسناد و آرشیو سازمان های بین المللی شامل تمام اوراق، مکاتب، فیلم، نوارهای صوتی، دیسکت های صوتی و هم چنین تمام وسایلی که برای حفاظت از آن ضروری میباشد را شامل میشود.
4- مصونیت از تعرض
مصونیت از تعرض در اصطلاح حقوقی به معنای نگه داشتن حرمت یک شخص و یا یک محل میباشد. نگه داشتن حرمت یک شخص به این معنی است که نمی توان آزادی های اساسی یک شخص را سلب نمود و نگه داشتن حرمت یک محل به این معنی است که نمی توان بدون اجازه وارد یک مکان شد. حال منظور از مصونیت از تعرض سازمان ها این است که دول میزبان حق ورود به خانه و مسکن کارمندان سازمانهای بین المللی را ندارد. یعنی نگه داشتن حرمت محل. و همچنین دولت میزبان حق بازداشت و توقیف سازمانهای بین المللی را ندارد یعنی نگه داشتن حرمت یک شخص.
تفاوت مصونیت ها و مزایای سازمان های بین المللی از لحاظ حقوقی
رعایت مصونیت سازمانهای بین المللی برای همه کشور ها واجب میباشد بخاطر اینکه مصونیت سازمان ها جزء قواعد مسلم و پذیرفته شده حقوق بین الملل میباشد. بنابراین اگر دولتی مصونیت سازمان ها را رعایت نکند مسئولیت بین المللی متوجه آن خواهد بود.
رعایت مزایای سازمانهای بین المللی برای دولت ها اختیاریست. بنا براین عدم رعایت مزایای سازمانها مسئولیتی را برای دولت ایجاد نمی کند.
اقسام مزایای سازمانهای بین المللی براساس کنوانسیون 1946 مزایا و مصونیت ها، و کنوانسیون 1975 مزایا و مصونیت های نمایندگان دولت ها نزد سازمانها عبارتند از:
1- معافیت از عوارض و مالیات
2- معافیت از عوارض گمرکی
3- معافیت از خدمات شخصی
طبقه بندی سازمان های بین المللی
طبقه بندی سازمانها از این جهت اهمیت دارد که در سطح نظام بین الملل ما با تعداد زیادی از سازمانهای دولتی حدود 1400 سازمان دولتی و تعداد زیادی از سازمان های غیر دولتی حدود 27000 سازمان غیر دولتی مواجه میباشیم. بنا براین طبقه بندی سازمان ها از دو جهت سودمند میباشد: یکی اینکه ما را در شناخت بهتر سازمان ها کمک میکند و از سوی دیگر مطالعهء سازمان ها را آسانتر میکند. سازمان های بین المللی را میتوان بر اساس معیار اعضای تشکیل دهنده سازمانها بر دو دسته تقسیم کرد:
1- سازمان های بین المللی دولتی
2- سازمان های بین المللی غیر دولتی
سازمان های بین المللی دولتی
سازمان هایی اند که اعضای تشکیل دهنده آن دولتها میباشند. سازمان های دولتی را می توان بر اساس قلمرو جغرافیایی به سه دسته تقسیم کرد.
1- سازمان های دولتی جهانی: که اعضای آن از سرتاسر جهان میباشند مانند : سازمان ملل متحد
2- سازمان های دولتی منطقه ای: که بر اساس ترکیب جغرافیایی میتوان این سازمان ها را به سه دسته تقسیم کرد:
الف : سازمان های اروپا. متل اتحادیه اروپا
ب : سازمان های امریکایی. مثل سازمان کشور های امریکای مرکزی
ج : سازمان های دولتی فرامنطقه ای. که این سازمان ها به این دلیل فرا منطقه ای نامیده شده اند که نه جهانی اند و نه منطقه ای. مثل سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیه عرب.
سازمان های بین المللی غیر دولتی
سازمان های بین المللی غیر دولتی سازمان هایی اند که اعضای تشکیل دهنده آن افراد و شرکت های خصوصی اند که میتوان به دو دسته تقسیم کرد.
الف: سازمان های غیر دولتی انتفاعی : سازمان هایی که هدف از فعالیتشان بدست آوردن سود اقتصادی میباشد.
ب : سازمان های غیردولتی غیر انتفاعی: که هدف این سازمان ها بدست آوردن سود اقتصادی نمیباشد، بلکه در راستای تطبیق حقوق بشر در جهان فعالیت میکنند.سازمان های غیردولتی انتفاعی مانند شرکت های چند ملیتی و سازمان های غیر دولتی غیر انتفاعی مانند سازمان عفو بین الملل، کمیته صلیب سرخ و .....
جامعه ملل
1- نحوه شکل گیری جامعه
2- ارکان جامعه ملل الف: مجمع عمومی
ب : شوری - اعضای دایم
- اعضای غیر دایم
- اعضای نیمه دایم
ج : دبیرخانه ( تحریرات)
نحوه شکل گیری جامعه ملل
جامعه ملل اساسا در واکنش به جنگ جهانی اول بوجود آمد در حین و بعد از جنگ جهانی اول به لحاظ گستردگی و وسعت تلفات انسانی و همچنین تخریب منابع مادی یک حس قوی نفرت از جنگ در بین کشورها بوجود آمده بود که این حس عمومی بین المللی زمینه ایجاد راهکاری را برای پایان بخشیدن به جنگ جهانی اول و همچنین جلوگیری از وقوع چنین جنگی در آینده آماده میکرد.
اساسا سر چشمه پیدایش جامعه ملل به اصول 14 گانه ویلسون رئیس جمهور امریکا در سال 1918 باز میگردد که اصل چهاردهم ویلسون اشاره به تشکیل یک سازمان بین المللی دارد این اصول 14 گانه ویلسون شامل اصل تعیین سرنوشت توسط ملتها، رعایت حقوق اقلیتها و پایان دادن به معاهدات سری بود. اصل چهاردهم اشاره به این موضوع دارد که یک انجمن عمومی از ملتها که هدفش تامین استقلال سیاسی و تمامیت ارضی همه کشور ها اعم از کوچک و بزرگ باشد باید بر اساس یک پیمان رسمی بوجود آید.
نکته اساسی در این است که چون ترتیب دهنده و پیشنهاد کننده جامعه ملل کشورهای فاتح جنگ جهانی اول بودند این کشور ها متن جامعه ملل را جزء پیمان صلح ورسای که پایان دهنده جنگ جهانی اول بود قراردادند. یعنی همه کشور هایی که صلح ورسای را امضاء نمودند خود بخود جامعه ملل را مورد پذیرش قرار میدادند.
ارکان جامعه ملل
ارکان جامعه ملل عبارتند از :
اول :مجمع عمومی : مجمع عمومی دارای دو دسته اعضاء بوده است
1- کشورهاییکه معاهده صلح ورسای را امضاء نمودند که بالغ بر 32 کشور بودند. مانند ایالات متحده امریکا، انگلستان، فرانسه، امپراطوری عثمانی، اتریش و غیره ..
2- دسته دوم کشور هایی بودند که در خواست عضویت از مجمع عمومی نمودند که در صورتیکه که مجمع عمومی با اکثریت آراء درخواست آنها را مورد تصویب قرار می دادند آنها به عضویت مجمع عمومی در می آمدند.
صلاحیت و اختیارات مجمع عمومی
صلاحیت و اختیارات مجمع عمومی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
- صلاحیت های خاص مجمع عمومی که عبارتند از :
1- پذیر ش اعضی جدید
2- تعیین بودجه
3- تجدید نظر در معاهدات بین المللی
- صلاحیت و اختیارات مشترک مجمع عمومی وشوری
1- حفظ صلح و امنیت بین المللی
2- اصلاح میثاق جامعه ملل
3- تعیین سرمنشی ملل متحد
دو م : شورای
شورای جامعه ملل دارای سه نوع اعضاء بود
الف: اعضای دایم که شامل پنج قدرت فاتح جنگ جهانی اول: ایالات متحده امریکا، انگلستان، فرانسه، ایتالیا و ژاپن بود که البته امریکا به علت مخالفت مجلس این کشور به عضویت جامعه ملل در نیامد و همچنین کشور های آلمان در سال 1926 و شوروی در سال 1932 به عنوان اعضای دایم شورای جامعه ملل در آمدند. بنا بر این اعضای دایم شورای جامعه ملل شش کشور بودند.
ب : اعضای غیر دایم
اعضای غیر دایم که برای مدت سه سال توسط مجمع عمومی و بر اساس توزیع جغرافیایی انتخاب می شدند. تعداد اعضای غیر دایم شورای جامعه ملل 11 کشور بود.
ج : اعضای نیمه دایم که مانند اعضای غیر دایم برای مدت سه سال انتخاب میشدند و کشورهای لهستان و اسپانیا در آن عضویت داشتند.
مهمترین اختیارات خاص شورای جامعه ملل عبارتند از :
1- اخراج اعضای خاطی
2- طرح کاهش سلاحهای نظامی
3- رسیدگی به اختلافات بین المللی
در شورای جامعه ملل حق وتو وجود نداشت یعنی تصمیم گیری براساس اکثریت آراء بود که همه کشورها اعم از کشور های کوچک و بزرگ به یک میزان حق رای داشتند.
سوم : دبیر خانه ( تحریرات)
دبیر خانه شامل سر منشی و تعدادی کارمند بود که وظیفه اصلی آن حفظ صلح و ثبت معاهدات بین المللی بود. اولین دبیرکل جامعه ملل سر اریک درامون نام داشت.
ضعف های جامعه ملل
- عدم ضمانت اجرا برای سیستم امنیت دسته جمعی ( ماده 16 و 17)
- اخراج آسان از جامعه ملل ( ماده 16 )
- روش رأی گیری ( مبتنی بر اتفاق آراء بود) در اواخر اصلاح و به شیوه اکثریتی ساده شد.
- صلاحیت مشترک شوری و مجمع در خصوص حفظ امنیت بین المللی
عدم ضمانت اجرا در سیستم امنیت دسته جمعی
یکی از ابتکارات جامعه ملل برای حفظ تمامیت ارضی کشورهای کوچک و بطور کلی حفظ صلح بین المللی، بر قراری سیستم امنیت دسته جمعی بود، به این معنی که اگر کشوری از سوی کشور دیگر مورد تجاوز قرار میگرفت سایر کشور بصورت مشترک این صلاحیت را داشتند که در حمایت از کشوریکه مورد حمله قرار گرفته است با کشور متجاوز وارد جنگ شوند. اما ضعف اساسی این سیستم امنیت دسته جمعی جامعه ملل این بود که اعضای شوری نمی توانستند به نیابت از کشوریکه مورد حمله قرار گرفته است علیه کشور متجاوز دست به اقدام بزنند. شوری در این مورد فقط حق توصیه داشت ( حالت اخلاقی ) برقراری امنیت دسته جمعی در مواد 16 و 17 میثاق جامعه ملل پیش بینی شده بود.
اخراج آسان از جامعه ملل
طبق ماده 16 میثاق، هر کشوریکه محکوم به نقض مقررات مندرج در میثاق شده باشد میتوان از جامعه ملل اخراج نمود. البته این اخراج باید به تصویب دیگر کشورهایی که در جامعه ملل نمایندگی داشتند میرسید. امکان اخراج آسان از جامعه ملل باعث می شد که کشور های متجاوز جاپان، ایتالیا و آلمان بدون هیچگونه اقدامات تنبیهی از جامعه ملل اخراج یا خارج شوند.
روش رای گیری
روش رای گیری ضعف دیگر جامعه ملل بود. روش رای گیری در جامعه ملل بصورت اتفاق آراء بود. این روش باعث میشد که هیچگاه تصمیماتی برخلاف منافع کشور های بزرگ بود اتخاذ نگردد.
صلاحیت مشترک شوری و مجمع عمومی
برخی از مسایل از صلاحیت های انحصاری مجمع عمومی بود مانند پذیرش اعضای جدید و تجدید نظر در معاهدات. برخی از صلاحیت ها نیز از صلاحیت های انحصاری شوری بود مثل اخراج اعضاء. اما مهمترین مسئله حفظ صلح و امنیت بین المللی بود که جزء صلاحیت های مشترک این دو رکن بود. اما بصورت مشخص حدود اختیارات هیچکدام از این دو رکن در میثاق جامعه ملل مشخص نشده بود و هیچ اولویتی برای هیچکدام از این دو رکن در نظر گرفته نشده بود.
سازمان ملل متحد
- تاریخچه سازمان ملل متحد 1- اعلامیه ملل متحد 1992 پیدایش کلمه ملل متحد
2- کنفرانس دامبارتن اوکس 1944 مسوده منشور ملل متحد
3- کنفرانس یالتا 1945 حق وتو به پنج قدرت پیش بینی شد
4- کنفرانس سانفرانسیسکو 1945 که 50 کشور شرکت کردند
- ارکان سازمان ملل متحد
پیدایش سازمان ملل متحد
نتیجه اعلامیه ها و کنفرانس هی متعددی است که توسط کشور های فاتح جنگ جهانی دوم در خلال جنگ جهانی دوم برگزار شد:
الف: اعلامیه ملل متحد
سران کشور های آمریکا، شوروی و انگلستان در سال 1942 در واشنگتن سندی را امضاء نمودند که اعلامیه ملل متحد نام گرفت. اهمیت اعلامیه ملل متحد دراین است که برای اولین بار عنوان ملل متحد که بطور غیر مستقیم اشاره به پیدایش یک سازمان بین المللی جدید دارد در آن استفاده شده بود.
ب : کنفرانس دامبارتن اوکس
نمایندگان کشورهای آمریکا، چین، شوروی و انگلستان در سال 1944 در واشنگتن گرد هم آمده و برای اولین بار اولین مسوده سازمان ملل متحد را تهیه و برای نظر خواهی به سایر کشور ها ارسال نمودند.
ج : کنفرانس یالتا
کنفرانس یالتا نتیجه ملاقات سران کشور های آمریکا، شوروی و انگلستان در سال 1945 در اوکراین میباشد. اهمیت کنفرانس یالتا در این است که برای پنج قدرت برتر جهان در منشور سازمان ملل متحد حق وتو پیش بینی شد.
د : کنفرانس سانفرانسیسکو
سازمان ملل متحد با کنفرانس سانفرانسیسکو در 15 اپریل سال 1945 متولد میشود. در این کنفرانس پنجاه کشور بنا به دعوت قبلی ایالات متحد آمریکا وشوروی اشتراک داشتند و همگی منشور ملل متحد را تصویب نمودند.
ارکان سازمان ملل متحد – ارکان اصلی - شورای امنیت
- مجمع عمومی
- شورای اقتصادی اجتماعی
- شورای قیمومیت ( سرپرستی)
- دیوان بین المللی دادگستری
- دبیر خانه
- ارکان فرعی - حدود پنجاه نهاد و سازمان
شورای امنیت
- ساختار تشکیلاتی
- حق وتو و رأی گیری
- وظایف شورای امنیت
رکن اول سازمان ملل متحد
شورای امنیت – ترکیب شورای امنیت
- وظایف و صلاحیت های شورای امنیت
ترکیب شورای امنیت
شورای امنیت در مجموع دارای 15 عضو میباشد که شامل 5 عضو دایم ( امریکا، روسیه،جمهوری خلق چین، فرانسه و انگلستان) است. اعضای دایم علاوه بر حضور دایم در شورای امنیت از حق (وتو) برخوردار میباشند.
حق وتو : رای منفی اعضای دایم شورا به قطعنامه های شوری میباشد.
اعضای غیر دایم شورای امنیت ده عضو میباشد که با اکثریت دو سوم آرای مجمع عمومی و بر اساس معیار تقسیم عادلانه جغرافیایی کرسی های اعضای غیر دایم صورت میگیرد. این تقسیم عادلانه جغرافیایی کرسی های اعضای غیر دایم به قرار ذیل است:
قاره آسیا + افریقا 5 عضو
آمریکای لاتین 2 عضو
اروپای غربی 1 عضو
اروپای شرقی 1 عضو
استرالیا + اقیانوسیه + کانادا + نیوزیلند 1 عضو
حق و تو و نحوه رأی گیری در شورای امنیت
نحوه رأی گیری در شورای امنیت ملل متحد برخلاف شورای جامعه ملل که بصورت اتفاق آراء صورت میگرفت، به شیوه اکثریت آراء صورت میگیرد. البته این کیفیت اکثریت آراء در مورد همه مسایل به صورت یکسان رعایت نمی شود. به این معنی که اعضای دائم شورای امنیت در خصوص مسایل مربوط به آیین کاری شان حق استفاده از وتو را ندارند. به عبارت بهتر تصمیمات مربوط به آیین کاری شورای امنیت با اکثریت 15/9 رأی اعضای شورای امنیت بدون در نظر گرفتن نوع عضویت رأی دهندگان اتخاذ می شود.
منشور ملل متحد موارد مربوط به آیین کاری شورای امنیت را مشخص نکرده است. براساس رویه شورای امنیت موارد زیر جزء آیین کاری شورای امنیت محسوب می شود.
1- مسایل مربوط به جلسات شوری
2- تعیین دستور کار شورای امنیت
3- تعیین رئیس شورای امنیت
4- دعوت از یک کشور یا سخص ثالث برای شرکت در جلسات شورای امنیت
5- دستور تشکیل یک کنفرانس بین المللی برای اصلاح منشور ملل متحد
در مورد مسایل غیر از آیین کاری، اعضای دایم شورای امنیت حق استفاده از وتو را دارند. یعنی در این قبیل مسایل تصمیم گیری با اکثریت 15/9 اعضای شورای امنیت در صورتیکه هیچیک از اعضای دایم رای منفی نداده باشند اتخاذ میشود. بنابراین، حتی اگر 14 نفر عضو شورای امنیت در این قبیل مسایل رأی مثبت داده باشند و یک عضو دایم رای منفی داده باشد، تصمیم مذکور اتخاذ نمی شود. برخی از موارد مربوط به مسایل به غیر از آیین کاری شورای امنیت عبارتند از:
1- حل مسالمت آمیز اختلافات
2- اقدامات قهری
3- انتخاب دبیرکل
4- مقررات مربوط به تعلیق یا اخراج عضویت کشور ها از سازمان ملل متحد.
تذکر: بصورت عرف رأی ممتنع به عنوان رای منفی و وتو حساب نمی شود و رأی مثبت حساب میشود.
وظایف و صلاحیت های شورای امنیت
1- مداخله مسالمت آمیز مبتنی بر توصیه و سفارش ( فصل ششم )
2- مداخله نظامی و قهر آمیز ( فصل هفتم (
وظیفه اصلی شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بین المللی می باشد که منشور ملل متحد دو راهکار را برای حفظ صلح و امنیت بین المللی توسط شورای امنیت پیش بینی نموده است:
الف: مداخله مسالمت آمیز ( مقررات مربوط به فصل ششم منشور)
ب : مداخله نظامی و جبر آمیز ( مقررات مربوط به فصل هفتم منشور)
شورای امنیت ملل متحد بر اساس مقررات مربوط به فصل ششم در صورت احتمال بروز تهدید علیه صلح، نقض صلح یا اقدام تجاوز کارانه میتواند از روش های مسالمت آمیز شامل: مذاکره، میانجیگری، تحقیق یا توصل به ترتیبات منطقه ای استفاده نماید (در فصل هشتم و نهم منشور استفاده از سازمان های منطقه ای بعنوان واسطه) اختیارات شورای امنیت در رابطه به فصل ششم منشور مبنی بر حل مسالمت آمیز اختلافات اساسا مبتنی بر سفارش و توصیه میباشد. بنابراین، جنبه اخلاقی داشته و رعایت آن برای کشور ها الزامی نمی باشد.
شورای امنیت سازمان ملل متحد در صورت بروز تهدید علیه صلح، نقض صلح یا عمل تجاوز کارانه میتواند از روشهای مداخله نظامی و جبرآمیز استفاده نماید.. نکته مهم در خصوص مداخله نظامی و قهرآمیز شورای امنیت سازمان ملل متحد این است که منشور ملل متحد صلح بین المللی یا تهدید علیه صلح، نقض صلح یا عمل تجاوزکارانه را به صورت دقیق و مشخص تعریف نکرده است.
قابل ذکر است که عدم تعریف از مفاهیم فوق عمدی بوده و به منظور تفسیر موسع از فصل هفتم منشور بخصوص بندهای (39) و (40) میباشد. شورای امنیت در خصوص مداخله نظامی و قهر آمیز میتواند به دو شیوه متوسل شود:
اول - استفاده از روشهایی میباشد که متضمن استفاده از زور نیست ، به این معنی که شورای امنیت سازمان ملل متحد میتواند به اعضای سازمان ملل متحد دستور دهند که بخشی یا تمام روابط سیاسی اقتصادی، دیپلماتیک، ارتباطات هوایی، ریلی و غیره را قطع نماید ( ماده 41).
دوم : به اقداماتی متوسل شود که متضمن استفاده از زور است ( ماده 42). چنانکه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش بینی شده در ماده چهل و یک کافی نخواهد بود، میتواند به وسیله نیروهای هوایی، زمینی یا دریایی به اقداماتی که برای حفظ صلح بین المللی ضرورت است اقدام نماید.
رکن دوم سازمان ملل متحد
مجمع عمومی -- نحوه رای گیری – مسئله مهم اکثریت 3/2
- مسائل غیر مهم اکثریت ساده ( 50+1 )
-- وظایف و اختیارات مجمع عمومی
نحوه رای گیری در مجمع عمومی بستگی به اهمیت موضوع دارد. مسائل مهم با اکثریت 3/2 آراء در مورد آن تصمیم گیری شود. مسائل زیر جزء مسایل مهم مجمع عمومی میباشد.
1- توصیه های مجمع عمومی در ارتباط به حفظ صلح و امنیت بین المللی
2- انتخاب اعضای غیر دائم شورای امنیت
3- انتخاب اعضای شورای اقتصادی و اجتماعی
4- انتخاب اعضای شورای قیمومیت ( سرپرستی)
5- اصلاح منشور
6- انتخاب دبیرکل ( سرمنشی)
در مورد مسائل غیر مهم نحوه رای گیری در مجمع عمومی با اکثریت ساده (50+1) میباشد.
وظایف و اختیارات
الف: صلاحیت های انحصاری مجمع عمومی – ایجاد ارکان فر عی
- توسعه و تدوین حقوق بین المللی
- اداره سرزمین های تحت قیمومیت
- مسایل داخلی سازمان ملل متحد
ب : صلا حیت های غیر انحصاری
اول : ایجاد ارکان فرعی سازمان ملل متحد
ارکان فرعی وابسته به مجمع عمومی ( سازمان ملل متحد ) بر اساس قطعنامه های صادره از سوی مجمع عمومی ایجاد میشود. ایجاد ارکان فرعی در حدود اختیارات مجموعه صورت میگیرد. البته در اینجا صرفا اختیارات صریح مجمع عمومی مد نظر نمی باشد. بلکه اختیارات مجمع عمومی شامل اختیارات ضمنی آن نیز می باشد. نکته مهم این است که بین ارکان فرعی و سازمان های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد تفاوت قایل شویم.
بر اساس ماده 57 منشور، سازمان های تخصصی ، سازمان هایی میباشند که بر اساس انعقاد قرار داد فیما بین کشور ها به وجود آمده و در موارد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره دارای صلاحیت های گسترده می باشد. بنابراین، منشور دو شرط اساسی در خصوص سازمان های تخصصی ذکر نموده است.
1- انعقاد قرارداد فیمابین کشورها
2- داشتن صلاحیت های گسترده در موارد مختلف
برخی از سازمان های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد عبارتند از :
1- سازمان بین المللی کار
2- سازمان بین المللی خاروبار جهانی (AFO)
3- سازمان هواپیمایی بین الملی کشوری
4- سازمان هوا شناسی جهانی
دوم : توسعه و تدوین حقوق بین الملل
مجمع عمومی با تأسیس کمیسیون حقوق بین الملل در سال 1946 این وظیفه را بر عهده این کمیسیون گذاشته است. کمیسیون حقوق بین الملل دارای 34 عضو است که اعضای از میان جریان های مهم حقوقی ( اسلامی، کامن لا و..) برای مدت پنج سال انتخاب می شوند. کار اعظم این کمیسیون تهیه مسوده های ( پیش نویس) مربوط به حقوق بین المللی بوده است. از جمله کنوانسیون 1958 ژنوا راجع به دریای سرزمینی، کنوانسیون 1949 وین راجع به حقوق معاهدات و ..
سوم : اداره سرزمین های تحت قیمومیت
قبل از بوجود آمدن نظام قیمومیت وابسته به سازمان ملل متحد، نظام سرپرستی نهادی بود که به موجب آن سرزمین های تحت سلطه آلمان و امپراطوری عثمانی ( یعنی کشور های مغلوب جنگ جهانی اول) تحت سر پرستی دول فاتح در جنگ جهانی اول قرار گرفتند.
با پیدایش سازمان ملل متحد، نظام سر پرستی جامعه ملل به نظام قیمومیت وابسته به سازمان ملل متحد تبدیل شد.
چهارم: مسایل داخلی سازمان ملل متحد
از مسایل مهم داخلی سازمان ملل متحد تعیین بودجه سازمان ملل متحد میباشد. تعیین بودجه بر عهده دبیر کل سازمان ملل متحد میباشد منتهی کار اصلی تدوین و تصویب بودجه به عهده کمیته هایی است که وابسته به مجمع عمومی میباشد. از جمله کمیته های مهمی که در تدوین و کار شناسی بودجه نقش اساسی دارند:
1- کمیته امور اداری و بودجه سازمان ملل متحد
2- کمیته مشورتی اداری و بودجه سازمان ملل متحد
3- کمیته امور سهمیه ها میباشد
کمیته امور اداری و بودجه سازمان ملل متحد که در آن کلیه اعضای مجمع عمومی عضویت دارند تمام مسایل اداری و مالی سازمان ملل متحد را اعم از مسایل مربوط به بودجه، تغیرات پرسونلی ( کارمندان) و هم چنین تغیرات سهمیه کشور ها را مورد بررسی قرار میدهد.
کمیته امور سهمیه ها نیز پس از تصویب بودجه سازمان ملل متحد، سهمیه کشور ها را بر اساس شاخص درامد سرانه کشور ها مشخص میکند.
صلاحیت های غیر انحصاری -- توصیه های مربوط به حفظ صلح بین المللی
-- اخراج و تعلیق عضویت اعضاء
-- انتخاب دبیرکل
-- اصلاح منشور
-- پذیرش اعضای جدید
اول: های مربوط به حفظ صلح بین الملل
مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر طبق ماده 10 می تواند در مسایل مربوط به تمام ارکان سازمان ملل متحد مداخله نموده و یا نظر مشورتی خود را بیان کند. بجز در ماده 12 منشور که میگوید: در مواردی که شورای امنیت در مورد اختلافی یا وضعیتی رسیدگی می کند، مجمع عمومی حق مداخله در آن را ندارد، مگر آنکه خود شورای امنیت درخواست نماید.
دوم: اخراج اعضاء و تعلیق عضویت اعضاء
سوم: انتخاب دبیرکل
چهارم: پذیرش اعضای جدید. بر طبق مواد منشور بر اساس توصیه های شورای امنیت و تصویب دو سوم آرای اعضای مجمع عمومی صورت میگیرد. هم چنین
پنجم: اصلاح در منشور در تاریخ و محلی که با آرای دو سوم مجمع عمومی و 15/9 شورای امنیت مشخص خواهد شد.
رکن سوم: دیوان دادگستری بین المللی – تاریخچه پیدایش دیوان
-- ساختار تشکیلاتی ( نحوه انتخاب قضات و قضات اختصاصی)
-- صلاحیت های دیوان – قضایی ( ترافعی)
- مشورتی
تاریخچه دیوان دادگستری بین المللی
منشأ پیدایش یک نهاد قضایی بین المللی به کنفرانس دوم صلح لاهه (1907) باز میگردد. این کنفرانس بوجود آمدن دو نهاد قضایی بین المللی را پیش بینی کرد:
اول: دیوان غنایم جنگی
دوم: دیوان داوری بین المللی
اما این دو نهاد قضایی بین المللی از یکسو بخاطر تمایل همه کشورها به عضویت در آن و از سوی دیگر بخاطر ظرفیت محدود تعداد قضات دو دیوان بوجود نیامد. با تشکیل جامعه ملل در سال 1919 دیوان دایمی دادگستری بین المللی بوجود آمد. با پیدایش سازمان ملل متحد (1945) دیوان دایمی دادگستری بین المللی از بین رفته و دیوان بین المللی داد گستری جایگزین آن شد. دیوان دادگستری بین المللی که به دنبال تشکیل سازمان ملل متحد بوجود آمد از لحاظ ساختار تشکیلاتی و صلاحیت ها تفاوت چندانی با دیوان دایمی دادگستری بین المللی که وابسته به جامعه ملل بود ندارد. اما در مجموع میتوان سه تفاوت اساسی را در خصوص دیوان دادگستری بین المللی و دیوان دایمی دادگستری بین المللی برشمرد.
1- دیوان دادگستری بین المللی جزء ارکان اساسی سازمان ملل متحد میباشد، در حالیکه دیوان دایمی دادگستری بین المللی جزء موسسات وابسته جامعه ملل بود.
2- اعضای سازمان ملل متحد باعضویت در سازمان ملل متحد خود بخود براساس منشور عضو دیوان دادگستری بین المللی نیز میباشند. در حالیکه اعضای جامعه ملل خود بخود عضو دیوان دایمی دادگستری بین المللی نبودند.
3- اجرای احکام دیوان دایمی دادگستری بین المللی که وابسته به جامعه ملل بود بیشتر جنبه اخلاقی داشت، یعنی هیچ ضمانتی درخصوص اجرای احکام آن وجود نداشت. در حالیکه اجرای احکام دیوان دادگستری بین المللی که جزء ارکان اساسی سازمان ملل متحد میباشد بر عهده شورای امنیت سازمان ملل متحد میباشد. یعنی ضمانت اجرایی برای آن در نظر گرفته نشده است.
ساختار تشکیلاتی
دیوان دادگستری بین المللی شامل یک هیئت قاضی (15) نفره بوده که برای مدت (9) سال انتخاب میشوند. نحوه انتخاب قضات دیوان دادگستری بین المللی طی دو مرحله صورت میگیرد.
مرحله اول: معرفی نامزدان توسط گروههای ملی میباشد. چون قضات دیوان دادگستری بین المللی باید نماینده مکتب های مهم حقوقی باشند. دولت ها دخالت مستقیم در معرفی نامزدان فضات دیوان دادگستری بین المللی ندارند بلکه این گروههای ملی ( ادیان) میباشند که در ارتباط با دیوان داد گستری بین المللی چهار نماینده را در این خصوص معرفی میکنند.
دبیرکل سازمان ملل متحد باید فهرست کاملی از این نامزدان را تهیه و برای تصویب به مجمع عمومی و شورای امنیت ارسال نماید.
مرحله دوم: تصویب توسط مجمع عمومی و شورای امنیت میباشد. یعنی نامزدانی به عنوان قضات دیوان دادگستری بین المللی انتخاب می شوند که در مجمع عمومی و هم در شورای امنیت دو سوم اکثریت آراء را بدست آورند. در خصوص انتخاب قضات تفاوتی میان رای اعضای دایم و غیر دایم در شورای امنیت وجود ندارد.
قضات اختصاصی
در دیوان دادگستری بین المللی در دو حالت ممکن است از قضات اختصاصی استفاده شود:
1- در صورتیکه یکی از قضات دیوان تابعیت یکی از طرفین دعوی را دشته باشد، طرف دیگر میتواند یکی از اتباع واجد شرایط خود را به عنوان قاضی به دیوان معرفی کند. به این قاضی اصطلاحا قاضی اختصاصی می گویند.
2- هیچکدام از طرفین دعوی در میان قضات دیوان قاضی هم تابعیت خود نداشته باشد. بنابراین، هریک از طرفین دعوی میتواند یکی از اتباع واجد شرایط خود را به عنوان قاضی به دیوان معرفی نماید. به این قاضی نیز اصطلاحا قاضی اختصاصی میگویند. قاضی اختصاصی در مورد دعوای خاص انتخاب می شوند، یعنی پس از ختم جریان دعوی، ماموریت آنها نیز به پایان میرسد.
محدودیت های صلاحیت قضایی (ترافعی) – ازحیث اصحاب دعوی ( تنها دولت ها)
-- از حیث موضوع دعوی ( حقوقی باشد)
-- از حیث رضایت دولت ها ( رضایت دو طرف)
صلاحیت های دیوان
دیوان دادگستری بین المللی بصورت مشخص دارای دو نوع صلاحیت میباشد:
1- صلاحیت قضایی (ترافعی)
2- صلاحیت مشورتی
صلاحیت ترافعی دیوان به این معنی است که دیوان به منظور رفع اختلاف فیما بین دولت ها میتواند به اجرای حکم بپردازد. نکته در این است که صلاحیت قضایی دیوان نامحدود نمی باشد، بلکه دارای محدودیت هایی میباشد که عبارتند از:
1- محدودیت قضایی صلاحیت دیوان از حیث اصحاب دعوی، به این معنی که تنها دولت ها برای رفع اختلاف حق مراجعه به دیوان را دارند. افراد و سازمان های بین المللی برای رفع اختلاف نمی توانند به دیوان مراجعه کنند. کشور هایی که عضو سازمان ملل متحد می باشند از لحاظ منشور خود بخود عضو دیوان نیز بوده ، بنابراین، حق مراجعه به دیوان را برای رفع اختلاف نیز دارند. اما دولت های غیر عضو سازمان ملل متحد که اساسنامه دیوان را نپذیرفته اند، تنها در صورتی میتوانند برای رفع اختلاف به دیوان مراجعه کنند که شرایط اعلام شده از طرف شورای امنیت را بپذیرند.
دو شرط اساسی شورای امنیت در خصوص مراجعه کشور های غیر عضو سازمان ملل متحد به دیوان دادگستری برای رفع اختلاف عبارتند از:
یک: کشور های مذکور طی اعلامیه ای آمادگی خودش را برای پذیرش صلاحیت دیوان اعلام کند.
دوم: این اعلامیه میه میتواند جنبه عام و خاص داشته باشد. جنبه عام به این معنی که: میتواند اعلام نماید که در مورد همه اختلافاتی که منبعد با سایر کشور ها پیدا می کند، دیوان صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. اعلامیه خاص نیز به این معنی است که دیوان تنها در مورد موضوعی که فعلا با کشوری اختلاف دارد، صلاحیت رسیدگی دارد.
2- محدودیت قضایی یا ترافعی دیوان از حیث موضوع دعوی: به این معنی که دیوان تنها در مورد مسایلی حقوقی صلاحیت رسیدگی دارد. مسایل سیاسی و کیفری خارج از صلاحیت دیوان میباشد. براساس ماده (36) اساسناهه دیوان موارد زیر جزء صلاحیت های حقوقی دیوان میباشد.
الف: تفسیر یک معاهده بین المللی
ب : هرموضوعی که مرتبط با حقوق بین الملل باشد.
ج : اثبات هر عملی که نقض یک تعهد بین المللی باشد
د : میزان غرامتی که برای نقض یک تعهد بین المللی باید پرداخته شود.
3- محدودیت قضایی صلاحیت دیوان از جنبه رضایت دولت های
به این معنی که دیوان تنها در مورد اختلافات حقوقی کشور هایی رسیدگی میکند که رضایت کامل شان را در این خصوص اعلام کرده باشند. بنابراین، صرفا شکایت یک کشور به دیوان طرف دیگر را به پای میز محاکمه نمی کشاند.
صلاحیت مشورتی دیوان
صلاحیت مشوری دیوان به این معنی است که هریک از ارکان سازمان ملل متحد یا سازمان های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد می تواند در مورد مسایل حقوقی از دیوان تقاضای رای مشورتی نمایند. رای مشورتی دیوان در مورد مسایل حقوقی غیر الزام آور بوده و شامل برخی از موارد زیر است:
1- تشکلیلات و طرز کار سازمان ملل متحد( آیین کاری)
2- اختلاف ارکان سازمان های ملل متحد با یکدیگر
3- اختلاف سازمان ملل متحد با سایر سازمان ها
4- تفسیر اساسنامه سازمان های بین المللی
رکن چهارم: شورای قیمومیت
الف : نظام قیمومیت چیست؟
ب : وظیفه و ترکیب شورای قیمومیت – کشورهای اداره کننده سرزمین های تحت قیمومیت
-- اعضای دایم شورای امنیت
-- اعضای انتخابی
نظام قیمومیت دنباله نظام سر پرستی جامعه ملل میباشد. نظام سرپرستی نظارتی بوده است که جامعه ملل نسبت به کشورهای برجا مانده از امپراطوری عثمانی و آلمان، یعنی کشورهای مغلوب جنگ جهانی اول انجام میداده است. سرزمین های تحت سرپرستی جامعه ملل براساس میزان توسعه یافتگی به سه دسته تقسیم میشده است:
1- دسته اول سرزمین هایی بودند که پس از اینکه مدت کوتاهی تحت سرپرستی جامعه ملل قرار میگرفتند به آنها وعده استقلال داده شد. اکثر ممالک عربی برجا مانده از امپراطوری عثمانی جزء این دسته از کشور ها بودند.
2- دسته دوم سرزمین هایی بود که وعده استقلال در آینده نزدیک به آنها داده نشد، بلکه مقرر شد که برای مدت طولانی تری تحت سرپرستی جامعه ملل قرار بگیرد. مانند مستعمرات آلمان در شرق و غرب آفریقا
3- دسته سوم کشورهایی بودند که اصلا به آنها وعده استقلال داده نشد. مانند مستعمرات انگلستان در آفریقا مثل سومالی، یا فرانسه در افریقا مثل توگو.
به دنبال فروپاشی جامعه ملل، نظام سرپرستی جامعه ملل جای خود را به نظام قیمومیت سازمان ملل متحد داد. نظام قیمومیت براساس منشور ملل متحد نظارتی است که سازمان ملل متحد نسبت به سه دسته از کشور ها انجام می دهد:
1- سرزمین هایی که تحت سرپرستی جامعه ملل قرار داشتند.
2- سرزمین هایی که در نتیجه جنگ جهانی دوم از برخی از کشورها جدا شدند.
3- کشور هایی که بصورت داو طلبانه (اختیاری) از سوی کشورهای اداره کننده به نظام قیمومیت سازمان ملل متحد واگذار می شده است.
وظیفه شورای قیمومیت
وظیفه شواری قیمومیت نظارت بر نحوه اداره سرزمینهای تحت قیمومیت سازمان ملل متحد میباشد. برای نظارت بر سرزمینهای تحت قیمومیت سازمان ملل متحد، شورای قیمومیت سازمان ملل متحد با ترکیب زیر تشکیل میشده است.
1- کلیه کشور های اداره کننده سرزمینهای تحت قیمومیت
2- اعضای دایم شورای امنیت که قیمومیت یا اداره سرزمینهای تحت قیمومیت خاصی را بر عهده ندارند.
3- اعضای انتخابی که برای ایجاد توازن فیمابین کشورهای اداره کننده و غیر اداره کننده سرزمینهای تحت قیمومیت انتخاب می شدند. در حال حاضر هیچ سرزمینی تحت قیمومیت سازمان ملل متحد وجود ندارد. آخرین سرزمینی که از قیمومیت سازمان ملل متحد در سال 1994 خارج شد جزیره ای در اقیانوس آرام بوده که توسط آمریکا اداره می شد. بنا براین شورای قیمومیت عملا دارای کارکردی در سازمان ملل متحد نمی باشد.
رکن پنجم : تحریرات (دارالانشاء) دبیرخانه
الف: چگونگی انتخاب سرمنشی ملل متحد
ب : وظایف و اختیارات سرمنشی ملل متحد
ج : هویت بین المللی دارالانشاء (دبیرخانه) و مقررات استخدامی
لیست سرمنشی های سازمان ملل متحد
1- تریکولی ناروی 1946 1953
2- داک هامر شولد سوئد 1953 1941
3- اوتانت برمه 1961 1972
4- کورت والد هایم اتریش 1972 1982
5- پرزدکولیار پرو 1982 1992
6- پطرس پطرس غالی مصر 1992 1996
7- کوفی انان غنا 1996 2007
8- بانکی مون کوریای جنوبی 2007
الف : چگونگی انتخاب سرمنشی
انتخاب سرمنشی ملل متحد از صلاحیت های مشترک مجمع عمومی و شورای امنیت می باشد. شورای امنیت در یک جلسه خصوصی نامزدان مطرح در این خصوص را بررسی نموده و با صدور قطع نامه ای به مجمع عمومی نامزد مشخص ر مطرح می کنند. مجمع عمومی از طریق رای گیری مخفی یا براساس تصویب دو سوم آراء نامزد مذکور را مورد تایید قرار داده یا رد میکند. مدت پست سرمنشی گری در سازمان ملل متحد برای پنج سال میباشد.
ب :وظایف و اختیارات سرمنشی ملل متحد – اداری
- اجرائیه
مواد 97 تا 101 منشور وظایف و اختیارات سرمنشی ملل متحد را مشخص کرده است. براساس مواد منشور سرمنشی ملل متحد دارای دو قسم وظایف و اختیارات می باشد:
1- وظایف اداری
2- وظایف اجرایی
مهمترین وظایف اداری سرمنشی ملل متحد عبارتند از:
1- تنظیم بودجه
2- پیشنهاد در مورد روش و آیین کار کنفرانس ها
3- مشاوره فنی و حقوقی در خصوص اسناد بین المللی ( تهیه اسناد)
وظایف اجرایی سرمنشی ملل متحد بیشتر جنبه سیاسی داشته و این موضوع باعث شده است که سرمنشی ملل متحد نقش اساسی در سیاست بین المللی داشته باشد. برخی از مهمترین وظایف اجرای سرمنشی عبارتند از:
1- جلب توجه شورای امنیت به مسایل حفظ صلح بین المللی
2- میانجیگری میان دولت ها
3- نمایندگی از سازمان ملل متحد برای انعقاد قراردادها
علاوه بر مواردی که منشور در خصوص وظایف و اختیارات سرمنشی ملل متحد بیان میکند عملا دامنه اختیارات سرمنشی ملل متحد تحت تأثیر دو عامل شخصیت سرمنشی ملل متحد و اوضاع سیاسی محیط بین المللی نیز قرار داشته است. این دو عامل باعث شده است که در مجموع سرمنشی های ملل متحد عملکرد یکسانی نداشته باشند.
هویت بین المللی تحریرات(دارالانشاء) و چگونگی استخدام کارمندان سازمان ملل متحد
الف: اصل صلاحیت شخصی
ب : توزیع عادلانه جغرافیایی مشاغل سازمان ملل متحد
هویت بین المللی دبیرخانه (دارالانشاء) سازمان ملل متحد
در حقیقت به معنی همان شخصیت حقوقی مستقل سازمان های بین المللی است. به این معنی که سرمنشی ملل متحد و کارمندان سازمان ملل متحد در حین انجام وظایف از هیچ مقامی یا کشوری خارج از سازمان ملل متحد دستور نمی گیرد. هم چنین همه اعضای سازمان ملل متحد تعهد می سپارند که سر منشی و کارمندان سازمان ملل متحد را در حین انجام وظایفشان تحت فشار قرار ندهند. بخاطر حفظ همین شخصیت حقوقی از یک سلسله مزایا و مصونیت های سیاسی و قضایی برخوردار می باشند. در خصوص چگونگی استخدام کارمندان سازمان ملل متحد، منشور به دو اصل صلاحیت شخصی و هم چنین توزیع عادلانه جغرافیایی مشاغل سازمان ملل متحد اشاره دارد، اما در عمل این دو اصل رعایت نشده است.
در خصوص صلاحیت شخصی کارمندان سازمان ملل متحد مشکل کار اینجا است که انتخاب افراد صلاحیت دار از کشور های مختلف که دارای استاندارد های آموزشی متفاوتی می باشند، کاری مشکل میباشد.
در مورد اصل دوم نیز باید گفت که میزان حق عضویتی که توسط اعضای سازمان ملل متحد پرداخته میشود، عملا اصل توزیع عادلانه جغرافیایی مشاغل سازمان ملل متحد را تحت تأثیر خود قرارداده است.
در عمل تعداد کارمندان سازمان ملل متحد ممکن است از یک تا 3 نفر برای کشورهایی مانند افغانستان و توگو و تا 450 نفر برای کشور هایی مانند آلمان و آمریکا متغیر باشد.
رکن ششم: شورای اقتصادی - اجتماعی
الف: ترکیب شورای اقتصادی - اجتماعی
ب : وظایف شورای اقتصادی – اجتماعی – انجام مطالعات
-- توصیه و سفارشات در خصوص حقوق بشر
-- کمک به سازمان های تخصصی در عرصه های مختلف
شورای اقتصادی- اجتماعی دارای پنجا و چهار عضو می باشد که توسط مجمع عمومی از میان پنج گروه زیر انتخاب می شوند:
1- گروه آسیاسی
2- گروه آفریقایی
3- گروه امریکای لاتین
4- گروه اروپای شرقی
5- گروه اروپای غربی و غیره
تصمیمات شورای اقتصادی – اجتماعی برای کشورها جنبه الزام آور نداشته و تصمیم گیری در این شوری به شیوه اکثریت ساده میباشد.
شورای اقتصادی و اجتماعی بیشتر در زمینه هایی به فعالیت می پردازد که در آن زمینه ها سازمان های تخصصی وجود ندارد. بنابراین، شورای اقتصادی و اجتماعی را میتوان مکمل سازمان های تخصصی دانست. اهم وظایف شوری به قرار ذیل است:
الف: انجام مطالعات در خصوص امور اقتصادی – فرهنگی – آموزشی و غیره ...
ب : شورای اقتصادی و اجتماعی می تواند به منظور تشویق حقوق بشر و آزادی های اساسی به همه کشور ها توصیه و سفارشاتی داشته باشد.
ج : شورای اقتصادی و اجتماعی از طریق انعقاد قرار داد با سازمان های تخصصی میتواند سازمان های تخصصی را در عرصه های مختلف کمک و یاری کند.
پایان
...........
منابع درسی
کتاب سازمان های بین المللی نوشته دکتر رضا موسی زاده
کتاب سازمان های بین المللی نوشته آلبرت کلیار ترجمه هدایت الله فلسفی
